|
|||||
Татар теле һәм әдәбияты укытучысы Әсләмова Әлфия Ринат кызының шәхси сайты | |||||
|
Укыту һәм сый-
ныфтан тыш эшчәнлек Дәрестә электрон укыту
Статистика
Онлайн всего: 1 Гостей: 1 Пользователей: 0 |
Әдәбияттан эш дәфтәреӘдәбият теориясе буенча
өйрәнелә торган термин-төшенчәләргә аңлатма (А.Г. Яхин системасы буенча)
5 нче сыйныф
Чагыштыру – нинди дә булса әйбергә (образга,
геройга һ.6.) бәя бирү өчен, башка әйбер (образ, герой һ.б.) белән чагыштыру. Каршылык – әйбернең үз-үзенә карата каршылыкта торуы (кыска да, озын да; яхшы да, начар да). Сыйфат – әйбернең озынлыгы, төсе, яхшылыгы, көчлелеге һ.б. Сыйфат дәрәҗәсе – сыйфатның төрле куәтлектә
булуы. Кабатлау – бер эчтәлектәге әйберләрнең күплеге. Мәгънә – әйбернең, күренешнең безгә кирәк ягы. Гомумиләштерү – вакыйгаларның уртак ягын табып, бар вакыйгаларны җыеп
торучы исем бирү. Идея – авторның шулай булсын иде
(яки булмасын иде) дигән теләге. Әсәрнең төп фикере. Хис – дөнья вакыйгаларына күңел белән бәя бирү ул. Лирик герой – шигырьдә үзе турында сөйләүче. Гипербола – сыйфат дәрәҗәсен чиктән тыш, адәм ышанмаслык
арттыруга әйтәләр. Чәчмә әсәрләр –
гадәти сөйләм телендә язылган әсәрләр. Тезмә әсәрләр – көйгә
салынган, билгеле бер тәртип (рифма) белән язылган әсәрләр. Хикәя – аз гына кеше катнашкан, бер яки ике генә
вакыйгасы булган чәчмә әсәр. Повесть – вакыйгалары, катнашучылары күп, мөһим мәсьәләләрне күтәргән чәчмә әсәр. Әсәрне өйрәнү – аңа анализ ясау дигән
сүз. Метафора – вакыйгаларны табигать
күренешләре белән чагыштырып бирү.
6 нчы сыйныф
Рифма – шигырьдәге, җырдагы кабатланып килгән авазлар. Ритм – сөйләм кисәкчәләренең
билгеле бер тәртиптә кабатлануы. Үзәккә омтылучы көч принцибы – шигырь өлешләренең бер
үзәккә омтылуы. Үзәктән куу көче – чәчмә әсәрләрнең теманы
төрле өлешләргә таркатуы. Чәчмә әсәрләрнең жанрлары – хикәя, повесть, роман, новелла,
мәзәк. Әсәрнең эчтәлеге – теманың төрле
вакыйгаларда төрле яктан ачылуы ул. Проблема – теманың төрле яктан ачылып, хәл ителергә тиешле
мәсьәләгә әйләнүе. Тема – әсәрнең төп эчтәлеге. Драма әсәрләре – персонажларның үзара сөйләшүенә
корылган әсәрләр (пьесалар). Драма жанры – үзәгендә кискен конфликт
яткан, геройлары авыр кичерешләр белән яшәгән
пьеса. Трагедия – фаҗига белән тәмамланучы әсәр.
Геройлар арасында чишеп чыга алмастай конфликт
ята. Комедия – көлкегә корылган әсәр. Конфликт – яклар каршылыгының
көрәшкә әйләнүе. Хәйлә – юк кына әйберне мөһим дип
исбат итү ул.
7 нче сыйныф
Юмор – яхшыны начар, начарны яхшы дип көлү ул. Романтик язучы – тормышны үзе уйлап чыгарган
дөньяга алыштыручы. Сюжет – чәчмә әсәрләрдә берсе
артыннан икенчесе килгән һәм мәгънә бәйләнешенә кергән вакыйгалар. Дөньяга караш – кешенең тормыш гаделлеге турындагы даими уйлары. Тип – кайбер сыйфатлары белән
тормыштагы башка кешеләргә охшаган әсәр образы. Образ – башка кешеләрдән үзенең
төрле сыйфатлары белән аерылып торган, күз алдына китерерлек итеп сурәтләнгән
герой. Кешенең эчке дөньясы (күңел дөньясы) – аның уй, хис, хатирә һәм
хыяллары бәйләнеше. Кеше психологиясе – үзгәрүчән рухи халәт.
8 нче сыйныф
Язучы стиле – язучының төрле
әсәрләрендә кабатланган сәнгать алымнары. Өстәмә эчтәлек (потенциаль
эчтәлек) – автор күз алдында тотмаган, әсәрдәге образлар байлыгы
нәтиҗәсендә чыгарылган яңа эчтәлек. Объектив эчтәлек – сурәтләнгән әйберләрнең
(объектларның) һәм күренешләрнең табигый рәвештә үзгәрүеннән туган эчтәлек. Субъектив эчтәлек – әсәрдәге яшерен хисләр
һәм уйларның икенче эчтәлекне тәшкил итүе (авторның героена мөнәсәбәтеннән
чыгып бирелгән бәя). Интонация – әдәби әсәрләрдәге эчке
көй. Ирония – көлке вакыйга турында
җитди итеп сөйләү. Хакыйкать – ул сүзнең чынбарлык белән
тәңгәллеге. Функция бәйләнеше – әсәрне өлешләргә бүлү һәм
өлешләр арасындагы бәйләнеш. Фокус – әсәр өлешләрен җыеп
торучы образ, каршылык, сүз.
9 нчы сыйныф
Идеал – кешеләрнең иң югары максаты. Хикмәт – мәкаль кебек бик күп
вакыйгаларга бәя бирә алучы, бәхәссез хакыйкать булып килгән гыйбрәтле фикер. Дастан – батырлар турында халык иҗат иткән әсәр. Суфичылык фәлсәфәсе – үз эчендә йомылып, дөнья
мәшәкатеннән баш тарткан кешеләр фәлсәфәсе. Мәгърифәтчеләр – милләтне белем, тәрбия,
яңалыкка омтылу чаралары белән үстерергә теләүчеләр. Демократия – ил белән халыкның идарә итүе. Ул шулай ук шәхси ирек, сүз иреге, гадел
законнарга буйсынып яшәү дигән сүз. Фельетон – конкрет кешеләрне, ямьсез
күренешләрне сатира алымнары белән фаш иткән газета-журнал мәкальләре. Чынбарлык – кешеләр бәясеннән
аерылган тормыш ул. Стиль – әсәрләрнең төзелеше охшаш
вакыйгаларга корылуы һәм билгеле бер хакыйкатьне тәэсирле һәм ышандырырлык итеп
исбатлавы.
10 нчы сыйныф
Традиция – әдәбият чорлары
бәйләнеше, ягъни алар арасындагы охшаш сыйфатлар. Яңалык – әдәбият чорлары
арасындагы аерма. Әдәбият теориясе – әдәбиятны өйрәнә торган
фән. Идеология – дөньяга нинди дә булса
фәлсәфи, сәяси карашлар һәм идеяләр җыелмасына әйтәләр. Поэма – шигырь белән язылган
сюжетлы, күләмле әсәр. Шарж – билгеле, таныш шәхеснең
яки күренешнең ниндидер сыйфатларын аерып алып, алармы күпертеп, арттырып көлке
тудыру алымы. Дусларча шарж – үз итеп, усалланмыйча
гына шаярып көлү. Тышкы бәйләнеш – эчтәлекләре үзара
бәйләнешкә кереп, яңа эчтәлек тууга сәбәп булган бәйләнеш. Метод – әсәр төзелешен бик
абстракт рәвештә күзаллау ул. Сәнгать чынлыгы – чикләү, вакыйгаларны
үзара бәйләү, метафоралардан, синонимнардан файдалану, арттыру, киметү,
гомумиләштерү алымнары белән хакыйкатьне ачу ул. Символ – башка бер вакыйганы, күренешне, әйберне алыштырып, билге булып килгән образ. Иҗтимагый аң – кешеләр күңелендә күп
еллар дәвамында урнашкан гадәтләр. Консерватизм – яңалыкка каршы чыккан иске гадәтләр. Пролеткультчылар – иске мәдәниятне җимереп,
аның урынына өр-яңа пролетариат мәдәнияте төзергә тырышучылар.
11 нче сыйныф
Очерк – тормыш вакыйгаларын
үзгәртмичә, ул вакыйгаларда катнашкан кешеләрнең үз исем-фамилияләрен саклап
язылган күләме зур булмаган әсәр. Язучы иҗатының үзенчәлеге – әсәрләрендә кабатланган
эчтәлеккә һәм алымнарга әйтәләр. Хроника – күргән-белгәнне,
ишеткәнне бер тәртипкә китереп язылган мәкалә. Сәнгать хакыйкате – чынлыкка охшатып, хыял
белән тудырылган әсәрдәге вакыйгалар. Әсәрнең актуальлеге – әсәрнең хәзерге заман
куйган сорауларга җавап бирә алуы. Әдәбият тарихы – әдәбиятның ниндидер
сыйфатларының дәвамлылыгы һәм яңаруы. Парадокс – күпчелек тарафыннан кабул
ителгән фикерләргә, күзаллауларга кискен рәвештә каршы булган, кеше ышанмаслык
булып тоелган фикер яки күзаллаулар. Идеологиянең асылын фаш итү – кешеләрнең ялган белән килешеп
яшәүләрен һәм шуның белән горурлануларын язу. Ассоциатив бәйләнеш – бер төшенчәгә очрап,
шунда ук аңа бәйле башкасын искә төшерү. |
Дистанцион эшчәнлек
On-line эшчәнлек
Эзләү
|